با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دوره دکتری شهرسازی، دانشکده عمران، معماری و هنر،گروه شهرسازی، واحد علوم‌ و ‌تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی تهران، ایران.

2 استاد گروه شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 دانشکده شهرسازی- دانشگاه تهران

4 استادیار گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران

چکیده

در سال 2018، حدود پنجاه و پنج درصد جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی می­کرده و پیش­بینی می­شد تا سال 2050، به شصت و هشت درصد افزایش یابد. افزایش روزافزون جمعیت شهرها، استفاده بهینه از محلات شهری جهت اسکان جمعیت را مورد تأکید قرار می­دهد. مورفولوژی شهری از موضوعاتی است که با جمعیت­پذیری محلات مرتبط است. هدف پژوهش حاضر، شناسایی شاخص­های مورفولوژی در مقیاس میانی و تبیین رابطه میان مورفولوژی محلات مسکونی و جمعیت ساکن در آنان است. در این مقاله ابتدا بر اساس رویکرد درونی– شناختی نظرات اندیشمندان حوزه مورفولوژی مورد بررسی قرار گرفته و معیارهای «تنوع کاربری»، «الگوی شبکه معابر»، «فشردگی»و «الگوی شبکه حمل­و­نقل عمومی» در 9 شاخص در مقیاس محلی شناسایی شد. سپس شاخص­ها به روش چیدمان فضا و تحلیل شبکه به وسیله نرم­افزارهای Depthmap10 و GIS در 12محله شهر تهران سنجش گردید. در گام بعدی، ابتدا نرمال بودن داده­ها به روش آزمون«کولموگروف-اسمیرنوف» بررسی و  به روش همبستگی دوسویه پیرسون و به کمک نرم افزار SPSS16، همبستگی متغیرهای مورفولوژی با شاخص جمعیت محلات مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان می­دهد شاخص هم­پیوندی با شدت 724/0 دارای بیشترین همبستگی و دسترسی به حمل­و­نقل عمومی با شدت 578/0 دارای کمترین همبستگی با شاخص جمعیت می­باشد. بررسی شدت همبستگی­ها، فرصت اولویت­بندی مناسب­تر جهت مداخله در بافت موجود محلات با هدف اسکان جمعیت را فراهم می نماید. با نگاه کاربردی از نتایج حاصل می­توان در زمینه معیارهای ارزش گذاری گزینه­های طراحی محلات مسکونی، انتخاب شبکه معابر و سنجش کمی و کیفی طرح­های آماده سازی در راستای اسکان جمعیت بیشتر و تدوین ضوابط طرح­های تفصیلی استفاده نمود.

کلیدواژه‌ها

پور­محمدی، محمدرضا، صدرموسوی، میرستار و جمالی، سیروس (1394). ریخت­شناسی شهری: بازنمایی معماری در مقیاس شهر. تبریز: انتشارات فروزش.
کریمی، محمد، طالعی، محمد و جوادی, قاسم (1392). ارزیابی کاربرد شاخص‌های تعیین تنوع در اختلاط کاربری‌های شهری (مطالعه موردی: نواحی و محلات منطقه هفت شهرداری تهران). مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای،4 (16). 23-46.
خزاعی­نژاد، فروغ و قرخلو, مهدی (1391). مطالعۀ روند تغییرات سکونت جمعیت در مجموعۀ شهری تهران.فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه­ای، 2 (3). 47-60.
دانشپور، عبدالهادی و مرادی، سلمان (1391). تبیین روش ریخت-گونه­بندی و کاربرد آن در طراحی شهری. دوفصلنامه نامه معماری و شهرسازی، 5 (9)، 65-89..
زمانی، بهادر و هنرور، محسن (1391). مبانی و معیارهای تکنیک چیدمان فضا، کاربست تطبیقی: محلات دولت­خانه و ملاصدرای شمالی اصفهان. چهارمین کنفرانس برنامه­ریزی و مدیریت شهری، دانشگاه فردوسی مشهد و شهرداری مشهد.
شمس، مجید، قمری، مصطفی، عبودی، ادریس و محمدی، کاوه (1390). بررسی مهاجرت­های روستایی و تأثیر آن بر مورفولوژی شهرها (نمونه موردی: شهر سقز). فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، 1 (3)، 57-68.
قلعه­نویی، محمود و اسدی، غزال (1392). مطالعه تطبیقی ریخت­شناسی بلوک­ها و قطعات شهری محله جماله اصفهان در سال­های 1355 و 1382. دوفصلنامه مرمت و معماران ایران، 3 (6)، 41-53.
محملی­ابیانه، حمیدرضا (1390). مقایسه تطبیقی مکاتب مطالعات مورفولوژی شهری به منظور تکمیل آن براساس دستگاه تحلیلی مکتب اقتصاد سیاسی فضا. آرمان شهر، 4 (7)، 159-172.
معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران (1391). ضوابط و مقررات طرح تفصیلی یکپارچه شهر تهران.
میرمقتدایی، مهتا (1385). پیشنهاد روشی برای تحلیل شخصیت شهر. مجله محیط شناسی، 32 (39)، 129 – 140.
همدانی­گلشن، حامد (1395). وجوه شکل شهر. مجله منظر، 5 (24)، 142-149.
Bekkering, H. C. (2006). Morphological Analysis of the Contemporary Urban Territory: Is It Still a Relevant Approach? In F. Hoeven van der, & H. J. Rosemann (Eds.), Urban Transformations and Sustainability, 96-113.
Cataldi, G., Maffei, G. & Vaccaro, P. (2002). Saverio Muratori and the Italian school of planning typology. Urban Morphology, 6, 3-14.
 Clifton, k., Ewing, R., Knaap, G & Song, Y. (2008). Quantitative analysis of urban form: a multidisciplinary review, Journal of Urbanism: International Research on Placemaking and Urban Sustainability, 1, 17-45.
Comert, N. Z. (2013). Testing an Integrated Methodology for Urban Typo-morphology Analysis on Famagusta and Ludlow, PhD degree in architecture. Eastern Mediterranean University, Gazimagusa, North Cyprus.
Conzen, M. R. G. (1960), Alnwick: A Study in Town Plan Analysis, Transactions, Institute of British Geographers, 27, 1-122.
Ford, A. C., Barr, S. L., Dawson, R. J., and James, P. (2015). Transport Accessibility Analysis Using GIS: Assessing Sustainable Transport in London. ISPRS Int. J. Geo-Inf.  4, 124-149.
Gauthier, P. & Gilliland, J. (2006). Mapping Urban Morphology: A Classification Scheme for Interpreting Contributions to the Study of Urban Form. Urban morphology, 10(1), 41-50.
Hillier, B. (2007). Space is the machine (Electronic edition), Press Syndicate of the University of Cambridge.
Kropf, K. (1996), Urban tissue and the character of town. Urban Design International, 1(3), 274-263.
Moudon, A. V. (1997). Urban morphology as an emerging interdisciplinary field. International seminar on urban Form, urban morphology, (1),  3-10.
Moudon, A. V. (1998). The Changing Morphology of Suburban Neighborhoods. In Typological Process and Design Theory. Attilio Petruccioli (ed). Cambridge, Massachusetts: Aga Khan Program for Islamic Architecture, 141 – 157.
Oliveira, V. (2016). Urban morphology an introduction to the study of the physical form of cities. Springer.
Schirmer, P. & Axhausen, K. (2016). A multiscale classification of urban morphology. Journal of Transport and Land Use, 9, 101-130.
Shi, Z., A. F. Jimeno & A. Schlueter. (2017). A review of simulation-based urban form generation and optimization for energy-driven urban design. ELSEVIER. Building and Environment, 121, 119-129.
Tsirigotia, D. & Bikasa, D. (2017). A Cross Scale Analysis of the Relationship between Energy Efficiency and Urban Morphology in the Greek City Context. Procedia Environmental Sciences, 38, 682-687.
www. tehran.ir