با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا /جغرافیا و برنامه ریزی شهری/دانشگاه یزد/یزد/ایران

2 دانشیار دانشگاه یزد

چکیده

رشد و گسترش روزافزون شهرها تحت تاثیر رشد جمعیت و میزان مهاجرت، موجب ساخت و سازهای بدون برنامه و تغییرات زیاد در ساختار فضایی، به خصوص توسعه فیزیکی شهرها در مکان‌های نامساعد شده است که هدایت و ساماندهی اساسی را می­طلبد. در پژوهش توصیفی _ تحلیلی حاضر، با استفاده ازروشFuzzy ANP  به ارزیابی توسعه و هدایت رشد شهر یزد پرداخته شده و با روش همپوشانی وزن­دار در محیط سیستم­اطلاعات­جغرافیایی، تحلیل الگوی توسعه و هدایت رشد شهری  صورت پذیرفته است. برای تحلیل عوامل مؤثر در الگوی توسعه و رشد منطقه شهری ابتدا 7 معیار اصلی (محیطی، اقتصادی، جمعیتی، بازار زمین و مسکن، فضایی _کالبدی، طرح‌ها و سیاست‌های دولت، دسترسی به خدمات عمومی) با 32 زیر معیار با بررسی منابع داخلی و خارجی برای منطقه شهری یزد تعیین گردید. سپس پرسشنامه‌هایی توسط 20 نفر از مسئولین سازمان‌های مربوطه تکمیل شد. با استفاده از مدل Fuzzy ANP ضریب اهمیت هر یک از شاخص‌ها به‌دست‌آمد و مهم‌ترین عامل در الگوی توسعه مناطق شهری تعیین گردید. نتایج حاکی از آن است که معیارهای فضایی _کالبدی با میزان 170/0، و جمعیتی با میزان 158/0 بیشترین و معیارهای اقتصادی با 052/0 و طرح و سیاست­های دولت با 035/0 کمترین تاثیر را در رشد و توسعه شهر یزد دارند. از آنجا که منطقه یک در شمال شهر یزد به علت دارا بودن بافت فرسوده کمتر و منطقه 3 در جنوب به علت عدم وجود زمین­های کشاورزی، مستعد توسعه می­باشند، می­توان این مناطق را جهت گسترش آتی شهر پیشنهاد داد.

کلیدواژه‌ها

اسفندیاری­درآباد، فریبا، جدی، صغری و پیروزی، الناز (1397). تحلیلی بر مکانیابی جهات بهینه گسترش فیزیکی شهرستان گرمی با استفاده از روش ویکور. مجله تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 18 (51)، 63-41.
حسین­زاده‌دلیر، هوشیار و کریم، حسن (1385). دیدگاه­ها، عوامل و عناصر مؤثر در توسعه فیزیکی شهرهای ایران. مجلهجغرافیاوتوسعهناحیه‌ای، 4 (6)، 226-213.
دهشور، طهورا، دانه­کار، افشین، آل شیخ، علی­اصغر و احمدیان، رضا (1392). شناسایی و مکانیابی فضای مناسب شهری با تأکید بر معیارهای زیست­محیطی. فصلنامه آمایشسرزمین، 5 (8)، 179-155.
روستایی، شهریور، اصغری­زمانی، اکبر و زلفی، علی (1393). پهنه­بندی زمین برای توسعه شهری بخش مرکزی منطقه آزاد ارس با استفاده از مدل AHP. مجله جغرافیاوبرنامه­ریزی، 18(47)، 169-149.
زنگنه‌شهرکی، سعید، مجیدی­هروی، آنیتا و کاویانی، آزاده (1391). تبیینی جامع بر علل و عوامل موثر بر پراکنش افقی شهرها مطالعه موردی؛ شهر یزد،مجله تحقیقاتکاربردیعلومجغرافیایی، 12 (25)، 193-173.
سرائی، محمدحسین (1384). فرآیند عرضة زمین و تأثیر آن بر کیفیت گسترش شهرها مورد شهر یزد. رساله دکتری دانشکدة ادبیات و علوم انسانی گروه جغرافیا. دانشگاه اصفهان.
سرائی، محمدحسین (1386). الگوهای چندگانة توسعة فیزیکی شهر یزد. فصلنامهتحقیقاتجغرافیایی، 22(1)، 98-75.
سرور، رحیم (1383). استفاده از روش ای .اچ. پی در مکانیابی جغرافیایی )مطالعه موردی مکانیابی جهت توسعه آتی شهر میاندوآب(. پژوهش­هایجغرافیایی، 36 (49)، 19-38.
شیعه، اسماعیل (1380). مقدمه­ای بر برنامه­ریزی شهری. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
عبدالهی، علی­اصغر و خدامان، زهرا (1395). بررسی و ارزیابی فضایی کالبدی شاخص­های رشد هوشمند با استفاده از مدل Waspas (نمونه مورد مطالعه: مناطق شهر یزد). مطالعات نواحی شهری دانشگاه شهید باهنر کرمان، 6 (3)، 99-79.
فقیه­عبدالهی، محمد­مهدی، مشکینی، ابوالفضل و علوی، سیدعلی (1396). تحلیل فضایی الگوی رشد شهری (مطالعه موردی: شهر کلاردشت). فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، 9 (34)، 115-81.
لطفی، صدیقه و حبیبی، کیومرث (1390). تحلیل تناسب زمین جهت توسعه کالبدی با استفاده از روش تحلیل تصمیم چند معیاره (MCDA) مبتنی بر سیستم­اطلاعات­جغرافیایی (نمونه مورد مطالعه: شهر بابلسر). چشم­اندازجغرافیایی (مطالعاتانسانی)، 6 (17)، 43-31.
یارمحمدی، کلثوم، خدابخشی، زهرا و نظرپور­دزکی، امین (1397). ارزیابی توان اکولوژیکی جهت توسعه شهری بااستفاده از مدل­های تصمیم­گیری چند معیاره (مطالعه موردی: استان اردبیل). فصلنامهجغرافیاومطالعاتمحیطی، 7 (28)، 74-61.
Aburas, M.M., Abdullah, S.H., Ramli, M.F., and Asha’ari, Z.H. )2017(. Land Suitability Analysis of Urban Growth in Seremban Malaysia, Using GIS Based Analytical Hierarchy Process. Procedia Engineering. 198, 1128-1136.
Aburas M., Abdullah, S.‚ Ramli, M.‚ Ash'aari‚ Z. )2015(. A Review of Land Suitability Analysis for Urban Growth by using the GIS-Based Analytic Hierarchy Process‚ Asian Journal of Applied Sciences‚6, 869-876.
Batisani, N. and Yarnal, Brent. (2009). Urban expansion in Centre County, Pennsylvania: Spatial dynamics and Landscape transformations, AppliedGeography, 9, 235-249.
Chandioa, I., Matori‚ A., Yusof, K.‚ Talpur‚ H., and Aminu‚ M. (2013). GIS-based land suitability analysis of sustainable hillside development‚ fourth international symposium on infrastructure engineering in developing countries‚77, 87-94.
Dutta. V. (2012). Land use Dynamics and Peri-urban Growth Characteristics of a Sprawling City Devour the Master Planand Urban Suitability, Fuzzy Multicriteria Decision Making Approach‚ proceeded In 13th Global Development Conference “Urbanization and Development: Delving Deeper into the Nexus”. Budapest‚ Hungary.
Esri. (2011) GIS for urban and regional planning, 68p.
Jiang, L., Deng, X., and Seto, K.C. (2013). The impact of urban expansion on agricultural land use intensity in China, Land Use Policy, 35, 33–39.
Jin, G.‚ Li, Z.‚ Lin, Q.‚ Shi, CH.‚ Liu, B., and Yao‚ L. (2015). Land Use Suitability Assessment in Low-Slope
 Hilly Regions under the Impact of Urbanization in Yunnan, China‚ Advances in Meteorology‚ Article ID: 848795. 2015, 9.
Kumar‚ M., and Biswas‚ B. (2013). Identification of Potential Sites for Urban Development Using GIS Based Multi Criteria Evaluation Technique. A Case Study of Shimla Municipal Area, Shimla District, Himachal Pradesh, India‚ Journal of Settlements and SpatialPlanning, 1, 45-51.
Liu, Y., and Phinn, Stuart R. (2003). Modelling urban development with cellular. Computers, Environmentand Urban Systems, 6, 637-658.
Liu, Y. (2010) Modelling urban development with geographical information systemsand cellular automata, CRC Press, Taylor & Francis Group. 188p.
Shen, Z. (2012) .Geospatial Techniques in Urban Planning, Springer, 393 p.
Tian, Guangjin., Ma, Bingran., Xu, Xinliang., Liu, Xiaoping., Xu, Linyu., Liu, Xiaojuan., Xiao, Lin., and Kong, Lingqiang. (2016). Simulation of urban expansion and encroachment using cellular automata and multi-agent system model- A case study of Tianjin metropolitan region, China, Ecological Indicators,70, 439-450.
Yang, X., J. Li. (2013) Advances in mapping from remote sensor imagery: techniques and applications, CRC Press. Taylor & Francis Group. 414 p.
Zanganeh Shahraki, s., Sauri, D., S., Serra, P., Modugno, S., Seifolddini, F., Pourahmad, A. (2011). Urban Sprawl Pattern and Land-Use Change Detection in Yazd, Iran. Habitat International, 35, 521-528.