با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 استاد گروه جغرافیا، دانشگاه سیستان و بلوچستان

3 هیات علمی دانشگاه ارومیه

چکیده

اقتصاد سبز یکی از مباحث نوین مجامع علمی در دهه­های اخیر می­باشد که هدف آن رفاه انسان، عدالت اجتماعی و ایجاد اطمینان در حفاظت از محیط­زیست همراه با رشد اقتصادی است. اما دستیابی به چنان مرحله­ای از پایداری در گرو شناخت کامل توان اکولوژیکی هر سرزمین به عنوان بستر رشد و توسعه اقتصادی می­باشد. چرا که هر منطقه سطح توان و استعداد مشخصی دارد که قبل از اقدام به سرمایه­گذاری، لازم است ارزیابی گردد. لذا هدف از تحقیق حاضر، ارزیابی توان اکولوژیکی سرزمین در راستای تحقق اقتصاد سبز در استان آذربایجان­غربی می­باشد. این پژوهش، از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش‌شناسی، توصیفی- تحلیلی می‌باشد. به این صورت که در ابتدا به روش کیفی و مصاحبه با 10 نفر از کارشناسان، فهرست عوامل تخریب و شدت آن­ها در استان آذربایجان­غربی تنظیم شد و با مدل تخریب مخدوم میزان آسیب‌پذیری استان محاسبه شد. پس از تعیین مشخصه­های سه­گانه مدل تخریب، ضریب تخریب در هر یک از واحدهای سرزمین مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و در مجموع برای استان ضریب تخریب 92/36 برآورد گردید که در طیف حساس جای می­گیرد و نیازمند اقدامات حفاظتی است. سپس توان اکولوژیکی استان در سه حوزه توسعه سکونتگاهی، گردشگری و صنعت مورد مطالعه قرار گرفته­ است. بدین منظور با استفاده از لایه­های اطلاعاتی و در محیط نرم­افزار GIS عوامل مؤثر در ارزیابی توان اکولوژیکی تعیین، وزن­دهی، ارزش­گذاری و لایه­های حاصل از آنها ترسیم شد و در نهایت اقدام به تهیه نقشه توان اکولوژیکی برای سه کاربری مذکور گردید. با نگاهی اجمالی به نتایج تحقیق می­توان به تفاوت در توان اکولوژیکی شهرستان­های استان و همچنین تفاوت در سه مؤلفه در هر شهرستان پی­برد. با توجه به نتایج خروجی، در زمینه توان اکولوژیک توسعه سکونتگاهی؛ شهرستان­های پلدشت، ماکو، بوکان بیشترین توان و شهرستان­های سردشت، چالدران و تکاب کمترین توان را دارند. در زمینه گردشگری شهرستان­های پلدشت، سردشت و شاهین­دژ به ترتیب بیشترین توان و شهرستان­های سلماس، پیرانشهر و اشنویه کمترین توان را دارند. در زمینه توان توسعه صنعت شهرستان­های شوط، بوکان و میاندوآب بالاترین ظرفیت و شهرستان­های سردشت، اشنویه و چالدران پایین­ترین ظرفیت را  به خود اختصاص داده­اند.

کلیدواژه‌ها

ابراهیم‌زاده، عیسی و کاشفی­دوست، دیمن (1397). ارزیابی پایداری منطقه­ای با رویکرد اقتصاد سبز، مطالعه موردی: شهرستان­های استان آذربایجان غربی. جغرافیا و آمایش شهری- منطقه ای. 8 (27)، 18-1.
ابراهیم‌زاده، عیسی و مجیری­اردکانی، عبدالرضا (1385). ارزیابی کاربری اراضی شهری اردکان. مجله جغرافیا و توسعه، 4 (7)، 68- 43.
اسدی‌فرد، الهام، مسعودی، مسعود، افضلی، سید­فخرالدین و فلاح‌شمسی، سید­رشید (1398). ارزیابی توان اکولوژیکی مرتعداری با استفاده از روش­های فعلی و مدل EMOLUP در شهرستان فروزآباد. نشریه مرتع، 13 (1)، 25-14.
امیدواری، شهرام، پیامنی، کیانفر، شیخ­الاسلامی علیرضا و استکی­اورگانی، خسرو (1390). مدل مفهومی ارزیابی توان اکولوژیک توسعه شهری الشتر. فصلنامه جغرافیایی چشم‌انداز زاگرس، 3 ( 9)، 23 – 35.
براری، معصومه (1395). توسعه پایدار در حمل و نقل شهری با رویکرد اقتصاد سبز مورد پژوهی: شهر ساری. رساله دکتری جغرافیا. دانشگاه شهید بهشتی.
پورجعفر، محمدرضا، منتظرالحجه، مهدی، رنجبر، احسان و کبیری، رضا (1391). ارزیابی توان اکولوژیکی به منظور تعیین عرصه­های مناسب توسعه در محدوده­ی شهر جدید سهند. جغرافیا و توسعه، 10 (28)، 22-11.
ربیعی­فر، ولی­اله، زیاری، کرامت­الله و حقیقت­نایینی، غلامرضا (1392). ارزیابی توسعه پایدار شهر زنجان از دیدگاه زیست‌محیطی بر پایه تکنیک سوات. مطالعات و پژوهش­های شهری منطقه­ای. 4 (16)، 105-130.
رمضانی­قوام­آبادی، محمدحسین (1393). اقتصاد سبز: گامی به سوی تحقق توسعه پایدار در حقوق بین­الملل محیط­زیست. دوفصلنامه دانشنامه حقوق اقتصادی (دانش و توسعه سابق)، 21 ( 6)، 114-141.
طالشی، مصطفی، رستمی، شاه­بختی، علی­اکبری، اسماعیل و وجدانی، حمیدرضا (1398). تبیین عوامل مؤثر بنیادی بر تحولات کاربری اراضی با رویکرد بوم‌شناسی سیاسی (مطالعه موردی: شهرستان همدان). برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، 6 (14)، 110-95.
زراعتکار، هادی، موسوی­جهرمی، یگانه و علی­پور، محمدصادق (1397). برنامه‌ریزی توسعه منطقه‌ای مبتنی بر تحلیل مزیت رقابتی استان‌های کشور با به‌کارگیری مدل انتقال سهم، برنامه ریزی توسعه کالبدی، 5 (12)، 127-145.
عسگری‌حسن­آبادی، حسین (1391). مدل­سازی ارزیابی توان اکولوژیک توسعه شهری با استفاده از روش­های MCDM فازی در محیطGIS  (مطالعه موردی: شیراز). پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.
 عشقی چهاربرج، علی، نظم­فر، حسین و  امان­اله­پور، انور(1397). ارزیابی توان اکولوژیکی توسعه شهری با تکنیک‌های ANPو منطق فازی (مطالعه موردی: شهر بانه). انسان و محیط زیست، انتشار آنلاین.
فیروزی، محمدعلی، گودرزی، مجید، زارعی، رضا و اکبری، عبدالمطلب (1392). ارزیابی توان اکولوژیک منطقه نمونه گردشگری سد شهید عباسپور با تاکید بر توسعه پایدار گردشگری، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 13 (28)، 153-176.
متین راد، موسی­الرضا (1390). نقش عوامل اکولوژیکی در محله­محوری و توسعه پایدار شهری (نمونه موردی: منطقه 15 شهرداری تهران). پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان.
مرکز آمار ایران (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن. استان آذربایجان­غربی.
موسی­کاظمی، مهدی، ابراهیم­زاده، عیسی، طالشی،  مصطفی و شیبانی­امین، عیسی (1395). فرآیند جهانی شدن و تأثیر آن بر توسعه شهری- منطقه‌ای (مطالعه موردی: چابهار در جنوب شرق ایران). نشریه مدیریت شهری، 15 ( 43)، 499-514.
نوری، جعفر و جوزی، سیدعلی (1381). ارزیابی توان اکولوژیک منطقه 22 شهرداری تهران به منظور کاربری توسعه شهری. فصلنامه علوم تکنولوژی محیط­زیست، 4 (1)، 33-44.
Bojorquez,T., Diaz-Mondragon, S. and Ezcurra, E. (2001(. GIS-based approach for participatory decision making and land suitability assessment. International. Journal of Geographical Information Science, 15(2), 129-151.
D'Amato, D.,  Droste, N., Allen ,B., Kettunen M., Lahtinen, K., Korhonen, J., Leskinen, P., Matthies, B.D., Toppinen, A. (2017), Green, circular, bio economy: A comparative analysis of sustainability Avenues. Journal of Cleaner Production,168. 716-734.
Evan s, R .G., Hattend f., and M.J., and Kincaid, C.T (2000) Evaluation of the potential Agriculture Development at the Hanford Site, prepared for the U.S Department of Energy , printed in the U.S.A.
Gunlley, S. (2007). Mapping sustainable development as a contested concept.
Local Environment, 12 (3), 259–278.
Hosam k. El Ghorab. And Heidi A. Shalaby. (2016). Eco and Green cities as new approaches for planning and developing cities. Egypt, Alexandria Engineering Journal, 55 (1), 495-503.
Kabisch, N., Michael, S., Dagmar, H., and Jakub. K. (2016). Urban green space availability in European cities. Journal of Ecological Indicators, 70, 652-663.
Loiseau, E., Saikku, L., Antikainen, R.,
 Droste, N., Hansjürgens, B., Pitkanen, K.,  Leskinen, P., Kuikman, P., and Thomsen, M. (2016). Green economy and related concepts: An overview. Journal of Cleaner Production, 139, 361-371.
Lorek, Sylvia. and Joachim H. Spangenberg. (2014). Sustainable consumption within a sustainable economy – beyond green growth and green economies. Journal of Cleaner Production, 63, 33-44.
Mostafavi, M., (2010). Ecological Urbanism, Harvard University Graduate School of Design. Lars Muller Publishers.
Ringel, M., Barbara, S., Michael, K, and Clemens, R.,(2016), Towards a green economy in Germany? The role of energy efficiency policies. Journal of Applied Energy, 179, 684-693.
Schlör, H., Hake, J. Fr., and Fischer, W., (2014). Integrated Sustainability Assessment of Climate Impact, Land, Energy and Water Use in Germany against the Background of the UN Green Economy Model and Germany’s Sustainability Strategy. Energy Procedia, 61, 1 – 4.
  Wang, S F., Xu, Y., Liu, T J., and  Peng, Z. L. (2018). Review of evaluation on ecological carrying capacity: The progress and trend of methodology. IOP Conference Series Earth and Environmental Science, 113 (1), 012018
WHO. (2014). Report of world urban population, challenge and future management.