با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه مازندران

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه زنجان

چکیده

نگاه صرفاً کالبدی بافت­های فرسوده موجب ضعف طرح­های نوسازی و بهسازی شده است. هدف از این پژوهش تحلیل انطباق محدودة بافت فرسوده با پهنه­های فقر در شهر قائمشهر است. پژوهش حاضر از حیث هدف کاربردی و از حیث روش توصیفی - تحلیلی است. داده‌های مربوط به مبانی نظری تحقیق به شیوة کتابخانه‌ای و اسنادی تهیه ‌شده و داده‌های خام پژوهش از بلوک های آماری شهر قائمشهر تهیه شده که بر اساس سرشمارى سال 1390 مرکز آمار ایران استخراج شده است. برای بی­مقیاس­سازی 36 شاخص­ فقر شهری از روش فازی در محیط نرم افزار Excel استفاده شده است. برای پهنه­بندی فقر از روش لکه­های داغ در محیط نرم افزار Arc Gis استفاده شده است. محدودة بافت فرسوده نیز از مطالعات طرح نوسازی و بهسازی شهر قائمشهر استخراج شده و مرز آن بر روی بلوک­های آماری ترسیم شده است. با انطباق محدودة بافت فرسوده و پهنه­های فقر نمایان شده است که پهنه­های وسیعی از فقر، در محدودة بافت فرسوده قرار ندارند،‌ این امر موجب می­شود که پهنه­های فقر یاد شده، از مزایا و تسهیلات مربوط به بهسازی و نوسازی، بازآفرینی و همچنین تخفیف و معافیت در پرداخت عوارض ساخت در محدودة بافت فرسوده محروم بمانند. در حال حاضر از کل مساحت بلوک های شهری 6/296 هکتار به بافت فرسوده اختصاص دارد، در حالی که 1178 هکتار در پهنة فقر جای گرفته است، بررسی­ها نشان می­دهد تقریباً بین 10 درصد از مساحت و جمعیت محدودة بافت فرسوده و پهنه ی فقر انطباق و هم­پوشانی وجود دارد. از این رو بازنگری در طرح بافت فرسوده و شناسایی محدوده­های جدید با به کارگیری روش­های دقیق­تر و در نظر گرفتن مسئلة فقر شهری امری ضروری به نظر می­رسد.

کلیدواژه‌ها

ارشدی، علی، و عبدالعلی کریمی (1391). بررسی وضعیت فقر مطلق در ایران در سال‌های برنامه اول تا چهارم توسعه، فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان، 1(1)، 23-42.
اصغرپور، محمدجواد (1396). تصمیم­گیری­های چند­معیاره، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ایراندوست، کیومرث (1387). جایگاه بخش غیر رسمی در توانمند سازی اجتماعات فقیر، مجلۀ هفت شهر، 1(23)، 40-49.
بزرگوار، علیرضا، زیاری، کرامت­الله، و تقوایی، مسعود (1396). سنجش مکانی پهنه‌های فقر شهری در شهرهای جدید (مورد مطالعه: شهر جدید هشتگرد)، فصلنامه علمی - پژوهشی مجلس و راهبرد، 24(92)، 27-5.
بمانیان، محمدرضا، و رضایی­راد، هادی (1391). بررسى تطبیقى مدل­هاى تحلیل عاملى و دلفى با استفاده از GIS در تشخیص فرسودگى بافت­هاى شهرى، مطالعه موردى: محله خاک سفید منطقه چهار شهر تهران، هویت شهر، 6(11)، 16-5.
بمانیان، محمدرضا، رضایی­راد، هادی، و منصوررضایی، مجید (1390). ارزیابی خصیصه‌های اقتصادی در شناسایی گستره‌های فقر شهری با استفاده از تکنیک Delph و AHP (شهر کاشمر)، فصلنامه‌ مدیریت شهری، 9(ویژه­نامه)، 166-153.
پوراحمد، احمد، ابدالی، یعقوب، صادقی، علیرضا، و الله­قلیپور، سارا (1397). نشریه علمی - پژوهشی برنامه­ریزی توسعه کالبدی، 3(5)، 104-92.
جواهری­پور، مهرداد (1388). سیاست اجتماعی و فقر از برنامه­های تعدیل ساختاری تا راهبردهای کاهش فقر، مجله رفاه اجتماعی، 3(12)، 72-41.
حبیبی، کیومرث، پوراحمد، احمد، و مشکینی، ابوالفضل (1386). بهسازی و نوسازی بافت­های کهن شهری، کردستان: دانشگاه کردستان.
حسین­زاده، محمدمهدی، افشین­مهر، وحید، و برارپور، ثمره (1390). بهسازی و نوسازی بافت فرسوده با تاکید بر سیاست توسعه درونی. مطالعه موردی: محدوده 5 بافت فرسوده قائمشهر (محدوده اطراف راه­آهن)، نشریه معماری و شهرسازی هفت شهر، 3(38-37)، 130-122.
حسینی، سیدجواد (1387). مشارکت پایدار مردمی در نوسازی و بازسازی بافت­های فرسوده شهری، تهران: انتشارات سخن گستر.
حیدری­سورشجانی، رسول، و شاطریان، محسن (1396). درآمدی بر توانمندسازی اجتماعات محلی شهری، کاشان: انتشارات دانشگاه کاشان.
حیدری­سورشجانی، رسول، غلامی، یونس، و موسوی، مهدی (1396). بررسی تأثیرات فقر شهری بر ساختار فضایی-کالبدی بافت قدیمی شهرها (مطالعۀ موردی: محلات سلطان میراحمد و درب اصفهان شهر کاشان)، دوفصلنامه جغرافیای اجتماعی شهری، 4(2)، 68-47.
خلج، سکینه، و یوسفی، علی (1393). پهنه­بندی توزیع و شدت فقر چندبعدی در مناطق شهری و روستایی ایران، برنامه­ریزی و آمایش فضا، 18(4)، 70-49.
راغفر، حسین، محمدی­­فرد، زهرا، و سنگری­مهذب، کبری (1392). اندازه­گیری فقر چندبعدی در شهر تهران، فصلنامه پژوهش­های اقتصادی (رشد و توسعه)، 13(2)، 1-16.
راغفر، حسین، و صانعی، لیلا (1389). اندازه­گیری آسیب­پذیری خانوارها در مقابل فقر در شهر تهران: روش شناسایی خانوارهای محروم، فصلنامۀ رفاه اجتماعی،  10(38)، 389-427 .
رضایی، محمدرضا، علیان، مهدی، و خاوریان، امیررضا (1393). شناسایی و ارزیابی گستره‌های فضایی فقر شهری در شهر یزد، مجله‌ پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 46(3)، 695-677.
رفیعیان، مجتبی، و زاهد، نفیسه (1397). تحلیل فضایی فرسودگی محله‌های شهر قم با استفاده از رگرسیون وزنی جغرافیایی، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 6(2)، 383-361.
روستایی، شهریور، کریم­زاده، حسین، و زاد­ولی، فاطمه (1394). تحلیل فضایی پراکنش فقر جنسیتی در فضاهای شهری تبریز، فصلنامه مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 7(26)، 64-43.
رهنمایی، محمدتقی، و شاه­حسینی، پروانه (1392). فرایند برنامه­ریزی شهری ایران، تهران: انتشارات سمت.
زبردست، اسفندیار، خلیلی، احمد، و دهقانی، مصطفی (1392). کاربرد روش تحلیل عاملی در شناسایی بافت­های فرسوده شهری، نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 18(2)، 42-27.
زبردست، اسفندیار، و رمضانی، راضیه (1395). سنجش فقر شهری و ارتباط آن با دسترسی به خدمات شهری در شهر قزوین، نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، ۲۱(۲)، 54-45.
زنگی­آبادی، علی، خسروی، فرامرز، و صحراییان، زهرا (1390). استخراج شاخص­های شناسایی بافت فرسودة شهری با استفاده از سیستم اطلاعات­جغرافیایی (مطالعه موردی: محدوده غربی بافت فرسوده شهر جهرم)، پژوهش­های جغرافیای انسانی، 43(78)، 136-117.
سلیمانی، علیرضا (1397). واکاوی و تحلیل موانع مقاوم سازی مساکن فرسوده شهری در برابر مخاطرات، مطالعه موردی: شهر ارومیه، نشریه علمی - پژوهشی برنامه­ریزی توسعه کالبدی، 3(6)، 137-125.
شماعی، علی، و پوراحمد، احمد (1385). بهسازی و نوسازی شهری از دیدگاه علم جغرافیا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
صرافی، مظفر، توکلی­نیا، جمیله، و محمدیان­مصمم، حسن (1393). اندیشه­های نو در برنامه ریزی شهری، تهران: انتشارات قدیانی.
عسگری، علی (1390). تحلیل‌های آمار فضایی با ARC GIS، تهران: انتشارات سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران.
عسگرى­تفرشى، حدیثه، ادیب­زاده، بهمن، رفیعیان، مجتبی، و حسینی، سیدابراهیم (1389). بررسی عوامل محیطی موثر در نوسازی بافت­های فرسوده شهری به منظور افزایش امنیت محلی، نشریه هویت شهر، 4(6)، 39-50.
قادرمزی، حامد، و احمدی، عاطفه (1397). تحلیل الگوهای بهینه مدیریت بافتهای فرسودة شهری، (مطالعه موردی: محله سرتپوله سنندج)، جغرافیا (فصلنامه علمی- پژوهشی و بین­المللی انجمن جغرافیای ایران)، 16(56)، 138-152.
لطفی، سهند، و قضائی، محمد (1398). بررسی نقش جدایی‌گزینی در شکل‌گیری بافت‌های محنت‌زدۀ شهری نمونۀ موردی: قاسم‌آباد مشهد، فصلنامه جغرافیا و توسعه، 17(54)، 15-36.
محمدی، محمدعلی، ودادهیر، ابوعلی، سیفی، علیرضا، و مشتاق، روشنک (1391). فراتحلیل مطالعات فقر در ایران، فصلنامة علمی - پژوهشی رفاه اجتماعی، 12(45)، 7-43.
مرکز آمار ایران (1390). بلوک­های آماری شهر قائمشهر .
مهندسین مشاور یادمان بنا (1387). طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده قائمشهر، مطالعات راهبردی، مطالعات کالبدی، قائمشهر: شهرداری قائمشهر.
نصر، طاهره (1396). جُستاری در ارزیابی اقدامات نوسازی بافت­های فرسوده شهری ایران، (در قیاس با تجارب
نوسازی جهانی­) در راستای توجه به اهداف توسعه پایدار، فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، 7(2)، 181-198.
نظرپور دزکی، امیر، پریزادی، طاهر، حیدری­نیا، سعید، نظرپور دزکی، رضا (1396). برنامه­ریزی راهبردی توسعه محلات دارای فقر شهری، با استفاده از تکنیک (AIDA) (مطالعه موردی: بافت فرسوده اهواز)، فصلنامه مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 4(15)، ١49-124.
نیک­پور، عامر، لطفی، صدیقه، و حسنعلی­زاده، میلاد (1398). تحلیل فضایی فقر شهری با روش تحلیل عاملی؛ نمونة مطالعه: قائمشهر، برنامه­ریزی فضایی (جغرافیا)، 9(1)، 103-124.
نیک­پور، عامر، و حسنعلی­­زاده، میلاد (1397). الگوی فضایی فقر و طلاق در شهر قائمشهر، دوفصلنامه جغرافیای اجتماعی شهری، 5(2)، 125-107.
Andersen, H.S (2002). Excluded places. On the Interaction between Segregation, Urban Decay and Deprived Neighbourhoods. Housing, Theory and Society, 19(4-3), 153-169.
Cheshire, P (2007). Segregated neighbourhoods and mixed communities, London: Joseph Rowntree Foundation.
Conway, M., & Knovitz, J (2000). Meeting the Challenges of Distressed Urban Areas, Urban Studies, 4, 749-774.
La Rosa, D., Privitera, R., Barbarossa, L., & La Greca, P (2017). Assessing Spatial Benefits of Urban Regeneration Programs in a Highly Vulnerable Urban Context: A Case Study in Catania, Italy, Landscape and Urban Planning, 157, 180-192.
Ley, D (2000). The inner city, in T. Bunting and P. Filion (eds.) Canadian Cities in Transition, 2nd edition, Toronto: Oxford University Press, 274-302.
Masika, R., Dehaan, A., & Baden, S
(2001). Urbanization and Urban Poverty: A Gender Analaysis, Bridge report, paperback.
Mehta, D (1994). Urbanization of Poverty, Habitat debate, Urban Management Programme.
Pitkin, B (2001). Theories of Neighborhood Change: Implications for Community Development Policy and Practice, UCLA Advanced Policy Institute.
Roberts, P. & Sykes, H (2000), Urban Regeneration: A Handbook, Sage.
Simler, K., Harrower, S., & Massigarela, C (2003). Estimating Poverty Indices Form Simple indicators Surveys.
Synder, M., Distasio, J., & Hathout, S (2006). The Use of Spatial and Non-Spatial Analysis for Evaluating the Need for Urban Revitalization in Winnipeg, Prairie Perspectives, 9(1), 143-168.
Weaver, R.C., & Bagchi-Sen, S (2013). Spatial Analysis of Urban Decline: The Geography of Blight, Applied Geography, 40(40), 61-70.