با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیا، دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی- دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

طرح­های هادی با هدف دستیابی به زندگی مطلوب و رضایت­بخش در مناطق روستایی اجرا شده است. بر این اساس، ارزیابی کیفیت­ محیطی روستاهایی که در آن‌ها طرح هادی اجراشده، با توجه به اثرگذاری آن بر فضاهای اکولوژی به‌عنوان رویکردی اجتناب‌ناپذیر در حوزۀ برنامه­ریزی روستایی امری ضروری به نظر می­رسد. با توجه به اهمیت موضوع، در این تحقیق تلاش شده است تا تأثیر اجرای طرح­های هادی بر بهبود کیفیت محیطی سکونتگاه­های روستایی مورد بررسی قرار گیرد. روش تحقیق حاضر، توصیفی- تحلیلی و مبنی بر بررسی منابع اسنادی و بررسی­های میدانی با تکیه‌ بر تکمیل پرسشنامه بوده است. جامعه آماری تحقیق، شامل تمامی روستاهایی (18 روستا) که در آن‌ها طرح هادی اجرا و از میان آن‌ها هشت روستا که حداقل پنج سال از زمان اجرای طرح هادی سپری‌شده به روش نمونه­گیری انتخاب و  سپس با توجه به تعداد خانوارهای ساکن در روستاهای نمونه و استفاده از فرمول کوکران، تعداد 227 خانوار به‌عنوان حجم نمونه خانوار محاسبه شد. تجزیه‌وتحلیل اطلاعات، با استفاده از نرم‌افزارهای ArcGIS و SPSS انجام گرفته است. نتایج آزمون ویلکاکسون گویای آن است که اجرای طرح هادی در روستاهای محدوده موردمطالعه بر بهبود کیفیت محیطی سکونتگاه­های روستایی مؤثر بوده است. همچنین، نتایج حاصل از آزمـون تحلیل واریانس یک‌طرفه نشان‌ می­دهد که اجرای طرح­های هادی بر مؤلفه‌های کالبدی – فیزیکی، زیباشناختی و ادراک بصـری تأثیـرگذاری بیشتری نسب به سایر مؤلفه‌ها در کیفیت محیطی سکونتگاه­های روستایی بر جای گذاشته است.

کلیدواژه‌ها

سجاسی قیداری، حمدالله (1395). ارزیابی اثرات اجرای طرح هادی بر کیفیت محیطی در مناطق روستایی (مطالعه موردی: دهستان فندرسک شمالی و جنوبی)، جغرافیا و برنامه ریزی، 20(57)، 173-151.
مرکز آمار ایران (1395)، شناسنامه آبادی های شهرستان هامون، تهران: مرکز آمار ایران.
بنیاد مسکن انقلاب اسلامی شهرستان زابل (1397)، وضعیت طرح های هادی روستایی شهرستان هامون. زابل: بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
فزونی اردکانی، زهرا و حیاتی، مهناز. (1390). نقدی بر روند اجرای طرح هادی روستایی با نگرشی به تجربه سپیدان فارس. مجموعه مقالات اولین کنگره ملی علوم و فناوری‌های نوین کشاورزی، دانشگاه زنجان، 1390، 4-1.
عنابستانی، علی اکبر و اکبری، محمد‌ حسن (1391). ارزیابی طرح‌های هادی و نقش آن در توسعه کالبدی روستا از دیدگاه روستاییان(مطالعه موردی: شهرستان جهرم)، نشریه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 44(4)، 110-93.
عظیمی، نورالدین، مولایی هشجین، نصراله و علیزاده، علیرضا. (1390). بررسی عوامل جغرافیایی موفقیت اجرای طرح‌های هادی روستایی در شرق استان گیلان، چشم انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)، 6(16)، 98-84.
عظیمی، نورالدین، مولایی هشجین، نصراله و عاشقی، اردشیر. (1391). بررسی اثرات کالبدی اجرای طرح‌های هادی روستایی از دیدگاه روستاییان (مطالعه موردی: شهرستان میاندوآب)، چشم انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)، 7(17)، 37-25.-42.
پورطاهری، مهدی. رکن الدین افتخاری، عبدالرضا و عباسی، محسن. (1391). ارزیابی عملکرد طرح‌های هادی روستایی در توسعه کالبدی سکونتگاه‌های روستایی (مطالعه موردی: روستاهای نبوت و خوران شهرستان ایوان­غرب)، مجله جغرافیا و پایداری محیط، 2(5)، 36-25.
برزو، غلامرضا. شاه حسینی، ایوب. عباسی‌زاده قنواتی، محمدصادق، ولی‌زاده، اقدس. باقر نسب، محمد، بهرامی. مجید، عبدالملکی. سارا، زرافشانی، کیومرث. (1389). ارزشیابی کیفی اجرای طرح هادی در روستای کرناچی شهرستان کرمانشاه، فصلنامه پژوهش‌های روستایی، 1(3)، 172-153.
مولایی هشجین، نصراله.، ‌قدیری معصوم، مجتبی و عزیزی، دمیرچلو. (1395). تحلیل اثرات کالبدی اجرای طرحهای هادی روستایی از دیدگاه روستائیان شمال استان اردبیل، فصلنامهبرنامه‌ریزیمنطقه‌ای، 6(21)، 91-75.
شمس‌الدینی، علی و شکور، علی. (1394). ارزشیابی اثرات کالبدی– فضایی اجرای طرح هادی در روستای فتح آباد - شهرستان مرودشت، فصلنامه مسکن و محیط روستا، (152)، 101-114.
حاجی‌نژاد، علی.، پایدار ابوذر و صادقی، خدیجه. (1393). میزان موفقیت طرح های هادی روستایی از دیدگاه مردم و مسئولان مورد: شهرستان رشتخوار، فصلنامه جغرافیا، 12(44)، 81-103.
نصیری هند خاله، اسماعیل. (1395). سنجش کیفیت محیط شهری با استفاده از روش چندمعیاره (مورد محله پونک شهر قزوین)، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، 13(52)، 107-95.
علیزاده، توحید. (1392). ارزیابی کیفیت محیط زندگی در نواحی روستایی از دیدگاه ساکنین، مطالعه موردی: روستاهای دهستان اصلاندوز واقع در استان اردبیل، فصلنامه مسکن و محیط روستا، (144)، 74-59.
لطیفی، امین و سجادزاده، حسن. (1393)، ارزیابی تاثیر مولفه های کیفیت محیطی بر الگوهای رفتاری در پارک های شهری (مطالعه موردی: پارک مردم همدان)، فصلنامه مطالعات شهری، 3(11)، 20-5.
اصغری لفمجانی، صادق و نادریان فر، مهدی. (1394)، تحلیل فضایی اثرات ماسه های روان در روستاهای شهرستان هیرمند، مجله آمایش جغرافیایی فضا، 5(18)، 30-17.
اصغری لفمجانی، صادق و نادریان فر، مهدی (1394)، آسیب پذیری سکونتگاه های روستایی از ماسه های روان بستر خشک تالاب بین المللی هامون در شهرستان هیرمند، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 2(1)، 30-17.
عنابستانی، علی اکبر. (1388). ارزیابی اثرات کالبدی طرحهای هادی روستایی (مطالعه موردی : روستاهای غرب خراسان رضوی). مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی مسکن و توسعه کالبدی روستا، زاهدان، 8 و 9 مهر ماه 1388 ، 6-1.
اکبریان رونیزی، سعیدرضا و شیخ بیگلو، رعنا. (1394). سنجش کیفیت محیط روستاهای گردشگری (مطالعه موردی: بخش آسارا-شهرستان کرج)، پژوهش‌های روستایی، 6(2)، 457-433.
ملکی، لادن و حبیبی، میترا. (1390). ارزیابی کیفیت محیط در محله های شهری؛ نمونه موردی: محله چیذر، مجله معماری و شهرسازی، 2(7)، 127-113.
معاونت عمران روستایی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، (1388). ارزشیابی اثرات اجرای طرح هادی روستایی، تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
خسروی، محمود. (1387). تأثیرات محیطی اندرکنش نوسان­های رودخانه هیرمند با بادهای 120 روزه سیستان، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، (91)، 19-48.
Van Kamp, I., Leidelmeijer, K., Marsman, G., & De Hollander, A. (2003). Urban environmental quality and human well-being: Towards a conceptual framework and demarcation of concepts; a literature study. Landscape and urban planning, 65(1-2), 5-18.
 RIVM (2002). In Bouwman, A., van Kamp, I., van Poll, R. (eds), Report
 630950 00x Workshop livability, Lee-from giving skwaliteit II. Verslag Workshop, Workshop Report: Environmental Quality II, 18 December 2001, Utrecht.
Porteous, J.D. (1971). Design with people: the quality of urban environments. Environment and Behavior, 1(3), 78-155.