با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیا، دانشگاه فردوسی

2 دانشجوی دکتری جغرافیا، دانشگاه فردوسی

3 دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا، دانشگاه فردوسی

چکیده

امنیت در محیط‌های مسکونی روستایی از جمله عوامل انسانی و محیطی است که با تاثیرپذیری از برنامه‌ریزی و طراحی این مجموعه‌ها، کیفیت زندگی انسان‌ها را ارتقاء می‌بخشد. هدف از انجام این پژوهش بررسی اثرگذاری برنامه‌ریزی کالبدی بر امنیت ساکنین روستاهای مورد مطالعه به­ویژه امنیت اجتماعی روستاییان است. پژوهش حاضر، از حیث هدف «کاربردی» و به لحاظ روش و ماهیت «توصیفی - تحلیلی» است. واحد تحلیل، خانوارهای روستایی واقع در 3 دهستان تبادکان، طوس و درزآب است که دارای طرح هادی است که از مجموع 2356 خانوار روستایی، حجم نمونه‌ای با فرمول کوکران با خطای 075/0 درصد، تعداد 163 خانوار با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. سنجش میزان امنیت، توسط 13 شاخص امنیت اجتماعی و 11 شاخص برنامه‌ریزی کالبدی صورت گرفته است. جهت تحلیل داده‌ها از آزمون‌های آماری پیرسون، آزمون تی تک نمونه‌ای، رگرسیون و تحلیل مسیر استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که متغیر برنامه‌ریزی کالبدی در سطح روستاهای نمونه با میانگین 06/2 در حد متوسط به پایین است که با توجه به نتایج آزمون  Tتک نمونه ای شاخص کیفیت ساختمان با مقدار 8.15 در برنامه‌ریزی‌های کالبدی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. متغیر امنیت اجتماعی نیز با میانگین 42/3 وضعیت متوسطی در بین روستاهای موردمطالعه داشته است و شاخص امنیت فردی با میانگین 73/2 در پایین‌ترین سطح قرار دارد. با توجه به نتایج همبستگی پیرسون مشخص شد بین برنامه‌ریزی کالبدی و احساس امنیت اجتماعی رابطه معنی‌دار و مستقیم (045/۰) وجود دارد. نتایج حاصل از تحلیل مسیر نشان می­دهد شاخص‌های اندازه قطعات با ضریب تاثیر 255/0 و سازگاری با ضریب تاثیر 254/0 بیشترین میزان اثر را بر احساس امنیت اجتماعی دارد.

کلیدواژه‌ها

احمدی، منیژه، چراغی، مهدی، ولائی، محمد (1393)، تحلیل عوامل موثر بر احساس امنیت اجتماعی در نواحی روستایی با تاکید بر سرمایه اجتماعی (مطالعه موردی: دهستان مرحمت آباد میانی، شهرستان میاندوآب) ، مسکن و محیط روستا، شماره 147.صص109-119.
اسحاقی، سیدرضا، حجازی، یوسف، علم بیگی، امیر (1394)، تفکیک سطوح نگرانی‌های زیست محیطی روستاییان بر اساس متغیرهای اجتماعی: کاربردی از مدل لجستیک دووجهی، پژوهشهای روستایی، دوره 6، شماره 2. صص252-233.
آمار، تیمور (1392)، تحولات کالبدی سکونت گا ه‌های روستایی استان گیلان به منظور تدوین الگوی توسعه کالبدی، فصلنامه برنامه ریزی کالبدی-فضایی، سال دوم، شماره چهارم. صص72-60 .
انتظاری، علی، اسدپور، عهدیه، احمدی آهنگ، کاظم (1394)، احساس امنیت اجتماعی و عوامل موثر بر آن با تاکید بر نقش پلیس (مطالعه موردی: شهر نور)، فصلنامه انتظام اجتماعی، سال هفتم، شماره چهارم. صص34-7.
بدری، علی، رکن الدین افتخاری، عبدالرضا، سجاسی قیداری، حمداله (1386)، نظام مدیریت و برنامه ریزی توسعه کالبدی مناطق روستایی ارائه الگویی نوین بر اساس نظریه نهادسازی، اولین کنفرانس بین المللی سکونت‌گاه‌های روستایی.
بنی فاطمه، حسین، سلیمی، فاطمه (1390)، احساس امنیت اجتماعی جوانان و عوامل اجتماعی مرتبط با آن، مطالعات جامعه شناختی، سال سوم، شماره -دوازدهم. صص77-558 .
پور طاهری، مهدی، رکن الدین افتخاری، عبدالرضا، عباسی، محسن (1391)، ارزیابی عملکرد طرح‌های هادی روستایی در توسعه کالبدی سکونتگاه‌های روستایی (مطالعه موردی: روستاهای نبوت و خوران شهرستان ایوانغرب) ، مجله جغرافیا و پایداری محیط، شماره 5. صص25-36.
روستا، مجتبی، ابراهیم زاده، عیس، ایستگلدی، مصطفی، (1396)، تحلیل تاب آوری کالبدی در برابر زلزله(مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر مرزی زاهدان، فصلنامه جغرافیا و توسعه، سال پانزدهم، شماره 46. صص18-1 .
تقی لو، فرامرز (1384)، بررسی رابطه سرمایه اجتماعی با امنیت اجتماعی، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال سال نهم، شماره دوم، شماره 32. صص257-236.
 توکلی، جعفر، رزلانسری، اکرم (1395)، تحلیل اثرات کالبدی و اقتصادی طرح‌های هادی روستایی (مورد: روستاهای شهرستان کرمانشاه) ، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال پنجم، شماره 2، پیاپی 16. صص161-141.
حیدری مکرر، حمید، جهانتیغ، حسنعلی، معصومی جشنی، مهدی (1394)، ارزیابی میزان رضایت روستاییان از عملکرد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی طرح هادی (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان نیمروز)، فصلنامه برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، سال پنجم، شماره چهارم، پیاپی 19. صص74-57.
دربان آستانه، علیرضا (1393)، ارزیابی و تحلیل احساس امنیت روستاییان نواحی مرزی (مطالعه موردی: استان ایلام)، فصلنامه علمی-پژوهشی برنامه ریزی فضایی (جغرافیا)، سال چهارم، شماره چهارم، پیاپی 15. صص155-129.
دربان آستانه، علیرضا، برزگر زاده زرندی، معین، موسوی شهیدی، مهدی (1394)، بررسی و تحلیل احساس امنیت روستاییان شهرستان زرند، فصلنامه مطالعات امنیت اجتماعی، شماره 44. صص81-51.
دربان آستانه، علیرضا، عسگری، حشمت اله، قربانی، فاطمه (1392)، تحلیل فضایی و پهنه بندی احساس امنیت روستاییان شهرستان شیروان و چرداول، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال سوم، شماره مسلسل نهم. صص125-105.
دویران، اسماعیل، غلامی، سعید، دانش دوست، مهرداد (1391)، نقش شاخص‌های اجتماعی و کالبدی بر کیفیت زندگی شهری (مطالعه موردی: محلات شهری زنجان)، مجله جغرافیا و مطالعات محیطی، دورة 1، شمارة 4 صص16-1 .
ربیعی فر، ولی اله، صنعتی منفرد، سجاد، ساشورپور، مهدی، حضرتی، مجید (1394)، تحلیل و ارزیابی اثرات اجرای طرح هادی در تحولات اقتصادی- اجتماعی طرح سکونتگاه‌های روستایی (مطالعه موردی: روستاهای استان زنجان)، فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، سال پنجم، شماره 17. صص90-75.
رستمی، شاه بختی، میرزاعلی، محمد (1392)، واکاوی مکانیابی کاربری‌ها در طرح‌های هادی روستایی شهرستان گنبد کاووس، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال دوم، شماره 2، شماره پیاپی 4. صص93-119.
رضوانی، محمدرضا، قدیری معصوم، مجتبی، کوچکی، محمد، ساعی، احد (1393)، تحلیل فضایی و اثرات بیمه اجتماعی روستاییان بر توسعه روستایی (مطالعه موردی: دهستان دوستان، شهرستان بدره)، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال ششم، شماره 21. صص1-20.
 رضوانی، محمدرضا، کوچکی محمد (1396)، تحلیل آثار بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر بر امنیت اجتماعی و احساس تعلق جامعه روستایی (مورد مطالعه: روستاهای شهرستان بدره- استان ایلام)، پژوهشهای جغرافیای انسانی، دوره 49، شماره 2. صص463-435.
رکن الدین افتخاری، عبدالرضا، بدری، سیدعلی، پورطاهری، مهدی، سجاسی قیداری، حمداله (1390)، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، سال نهم، شماره هفدهم. صص 445-430.
رکن الدین افتخاری، عبدالرضا، خلیفه، ابراهیم، پورطاهری، مهدی، رحمانی فضلی، عبدالرضا (1395)، تحلیل الگوی مدیریت برنامه ریزی فضایی در ایران (مورد مطالعه: طرح‌های هادی مناطق روستایی استان تهران)، برنامه ریزی و آمایش فضا، دوره بیستم، شماره 3. صص104-61.
رهبر، عباسعلی، سوری، فرزاد (1395)، دولت و مدل امنیت سیاسی مطلوب در جامعه دینی، فصلنامه دولت پژوهی، سال دوم، شماره 5. صص133-101.
رهنما، محمدرحیم و حسینیان، نگار (1394). تاثیر مولفه‌های کالبدی بر احساس امنیت در فضاهای عمومی (محله آبکوه شهرمشهد). پژوهشنامه خراسان بزرگ، سال ششم، شماره 18. صص79-61.
عزمی، آئیژ، نوری، مجتبی، نصیری، اکرم، بابایی، تیمور (1395)، بررسی عوامل موثر در بهبود عملکرد طرح هادی از دیدگاه دهیاران و اعضای شورای روستایی بخش مرکزی شهرستان کرمانشاه، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال شانزدهم، شماره 42. صص108-83.
عزیزی، محمد مهدی، شعبان جولا، الهه (1393)، ارزیابی کالبد محله‌های قدیمی شهری در پاسخ دهی به احساس امنیت (نمونه موردی: محله ملک آباد شهر قزوین)، پژوهشهای جغرافیای انسانی، دوره 46، شماره 4. صص808-791.
 عنابستانی، علی اکبر، جوانشیری، مهدی (1393)، برنامه‌ریزی کالبدی سکونتگاه‌های روستایی در ایران، چاپ اول، انتشارات جهانی.
عنابستانی، علی اکبر، ریاحی، وحید، توفیقیان اصل، فرج الله (1392)، رویکردی بر اثرات بعد زیست محیطی اجرای طرح‌های هادی روستایی (مطالعه موردی: روستاهای شوسنی-ضامنی و بابا میدان)، فصلنامه برنامه‌ریزی کالبدی-فضایی، سال اول، شماره سوم. صص88-75.
قراگوزلو، هادی، عیسی لو، علی اصغر، گراوند، فرزاد (1393)، ارزیابی اثرات کالبدی-فضایی جابه جایی در سکونتگاه‌های روستایی (مطالعه موردی: دهستان ملاوی، شهرستان پلدختر)، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال چهارم، شماره 16. صص158-149.
 کلانتری، خلیل، خواجه شاهکوهی، علیرضا (1381)، بررسی مشکلات و موانع اجرایی طرح های بهسازی و کالبدی روستایی از نظر سرپرستان خانوارهای روستایی در شهرستان گرگان، اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال دهم، شماره38. صص199-185.
محمدی، سعدی، طیب نیا، هادی، تابا، بدریه، داودی، آزاد (1396)، تحلیل اثرات اجرای طرح‌های هادی روستایی در بهبود کیفیت زندگی روستاییان (مطالعه موردی: روستاهای بخش خاو ومیرآباد شهرستان مریوان)، فصلنامه مطالعات برنامه ریزی سکونت‌گاه‌های انسانی، دوره دوازدهم، شماره 2، پیاپی 39. صص411-391.
ملکی، سعید، امانپور، سعید، صفایی پور، مسعود، پورموسوی، نادر، مودت، الیاس (1396)، ارزیابی طیف تاب آوری کالبدی شهرها در برابر زلزله با استفاده از مدل‌های برنامه ریزی (نمونه موردی: شهر ایلام)، نشریه علمی-پژوهشی برنامه ریزی توسعه کالبدی، سال دوم، شماره1 (سری جدید)، پیاپی5، بهار1396. صص20-9.
نبوی، عبدالحسین، حسین زاده، علی حسین، حسینی، هاجر (1389)، بررسی عوامل اجتماعی-اقتصادی موثر بر احساس امنیت اجتماعی، جامعه شناسی کاربردی، سال بیست و یکم، شماره 40. صص 73-96.
نوید نیا، منیژه (1382)، درآمدی بر امنیت اجتماعی، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره نوزدهم. صص685-713.
یعقوبی، جعفر، رنجور، ابوالفضل، خشنودی فر، زهرا (1392)، تحلیل مولفه‌های پیش برنده در اجرای موفقیت آمیز طرح بهسازی و نوسازی مسکن روستایی (مورد مطالعه: شهرستان خدابنده)، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 32. صص149-162.
یوردخانی، مختار، استعلاجی، علیرضا (1389)، جایگاه برنامه ریزی فضایی-کالبدی برای سکونت‌گاه‌های شهری و روستایی با تاکید بر شهرستان گرمسار، فصلنامه جغرافیای انسانی، سال دوم، شماره چهارم. صص153-165.
Holzmann, R. (2015), “Old-age financial protection in Malaysia: Challenges and options, No. 96, IZA Policy Paper, pp. 1-27.
V. Clark, R. (2005), “Closing streets, and pathways and reduce crime (Persian) (M. Moghimi, & M. Ghoorchi biegi, Trans). Journal of Danesh-e-Entezami, 7(27), 163-186.
Ghaffari, A., Nematimehr, M., & Abdi S. (2014). Process of Crime Prevention through Environmental Design (CPTED) In Residential Areas. Journal of Housing and Rural Environment, 32(144), 3-16.