با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشیار گروه شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس

3 دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

در زمینه کاربری اراضی سه دیدگاه دیدگاه اقتصاد-محور، دیدگاه عدالت-محور و دیدگاه توسعه‌ی پایدار وجود دارد. در چند دهه ی اخیر رویکرد توسعه‌ی پایدار به پارادایمی غالب در اندیشه ی برنامه‌ریزی کاربری اراضی منجر شده است. برنامه‌ریزی کاربری زمین، از این منظر، بهره‌گیری عقلایی از زمین است که بر محور حفاظت از محیط زیست گام بر می‌دارد. در  منطقه‌ی کلانشهری مشهد طی سال‌های اخیر، رشد بی رویه ی سکونتگاه‌های شهری منجر به تخریب اراضی کشاورزی و زوال مراتع شده است. بنابراین در این مقاله تلاش شد، ابتدا الگوی بهینه‌ی کاربری اراضی با رویکرد اکولوژیک تعیین و سپس نتایج آن با وضعیت کاربری موجود مقایسه شود. برای این منظور، از روش پیشنهادی مخدوم بهره گرفته شد و داده‌ها با مدل AHP در محیط ArcGis9.3 پردازش شدند. به طوریکه دوازده معیار طبیعی انتخاب شدند و بر اساس جدول نه کمیتی ساعتی، بصورت دو به دو به آنها وزن داده شد. سپس بر اساس این معیارها، دوازده نقشه ی تناسب اراضی تولید شد. در نهایت با استفاده از هم پوشانی ریاضی، لایه ها با یکدیگر تلفیق شده و الگوی بهینه ی نهایی تدوین شد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که وضعیتِ کاربری اراضی موجود با الگوی بهینه تطابق ندارد که می‌تواند منجر به پدید آمدن خسارات جبران ناپذیر زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی شود. از این‏رو، ضروری است که متولیان برنامه‌ریزی نسبت به کنترل رشد و مدیریت توسعه‌ی شهری در مجموعه‌ی شهری مشهد تمهیداتی بیندیشند.

کلیدواژه‌ها

ایوبی، شمس‌الدین و  جلالیان، احمد (1391). ارزیابی اراضی (کاربری کشاورزی و منابع طبیعی). اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
بهرام سلطانی، کامبیز (1387). محیط زیست در برنامه‌ریزی منطقه‌ای و شهری. تهران: انتشارات شهیدی.
 بریاسولیس، هلن (1388). الگوهای تحلیلی تغییر کاربری 
زمین رویکرد نظری و مدل­سازی، ترجمه‌ی مجتبی رفیعیان و مهران محمودی. تهران: انتشارات آذرخش. 
داداش‌پور، هاشم، رفیعیان، مجتبی و زارعی، عبدالله (1392). ارائه الگوی یکپارچه تخصیص کاربری زمین بر مبنای توان اکولوژیکی در شهرستان نوشهر. فصلنامه مطالعات شهری، 3(9)، 31-44.
داداش‌پور، هاشم، خیرالدین، رضا و یعقوب‌خانی، مرتضی. (1393). مد­لسازی تغییرات کاربری زمین در کلانشهر تهران با استفاده از مدلMOLAND. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه­ای، 4(16)، 1-24.
حاتمی‌نژاد، حسین، رجایی، عباس، سالاروندیان، فاطمه و تیموری، ایرج (1392). ارزیابی تناسب کاربری اراضی از طریق مدل توان اکولوژیک در استان اردبیل با هدف آمایش سرزمین. دو فصلنامه­ آمایش سرزمین، 5(1)، 5-26.
کلانتری، خلیل و عبدالله‌زاده، غلام (1391). برنامه‌ریزی فضایی و آمایش سرزمین. تهران: نشر فرهنگ صبا.
مهدی‌زاده، جواد (1379). برنامه‌ریزی کاربری زمین؛ تحول در دیدگاهها و روش­ها. نشریه­ مدیریت شهری، 1(4)، 70-79.
مخدوم، مجید (1385). شالوده­ آمایش سرزمین. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
میرکتولی، جعفر و کنعانی، محمدرضا (1390). ارزیابی سطوح توسعه و نابرابری ناحیه­ای با مدل تصمیم‌گیری چندمعیاره مطالعه‏ موردی: سکونتگاه‏های روستایی، استان مازندران. مجله‏ آمایش جغرافیایی فضا (مکان)، 1(2) ،36-18.
فرجی سبکبار، حسنعلی، وزین، نرگس و قیداری، حمدالله. (1393). تبیین نابرابری فضایی سطح سلامت با استفاده از مدل تصمیم‌گیری الکتره (مطالعه موردی: شهرستان‌های استان خراسان ر ضوی). جغرافیا و توسعه‌ ناحیه­ای، 2(22)، 83-103.
شمسی‌پور، علی‌اکبر، فیضی، وحید و موچشی، رامین (1392). ارزیابی توان اکولوژیکی محیط جهت تعیین مناطق مناسب کاربری­ها در حوزه شهری یاسوج با مدل اکولوژیک. فصلنامه مطالعات شهری، 2(5)، 61-72.
زبردست، اسفندیار (1380). کاربرد فرآیند تحلیل سلسله مراتبی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه­ای. هنرهای زیبا،  1(10) ، 13-21.
زیاری، کرامت‌الله، زنجیرچی، سیدمحمود و سرخ‌کمال، کبری (1389). بررسی و رتبه‌بندی درجه توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان خراسان با استفاده از تکنیک تاپسیس. پژوهش­های جغرافیای انسانی، 42 (72)، 30-17.
Harvey, D. (1985). The Urbanization of Capita. John Hopkins University Press, First Edition, 1985.
Healey, Patsy. (1983). Local Plans in British Land Use Planning. Pergamon Press, Firs edition.
Javan, J., & A, Abdollahi. (2008). Spatial Justice in Urban Dual Spaces (Geopolitical Explanation of Patterns of Disequilibrium in Slum Settlements of Mashhad). Journal of Geopolitics, Vol. 2, 131-156
 Jozi, S., & Rezaian, A. (2009). Model in order to establish new ecological capability evaluation of land use and urban development services (Case Study: District 22 of Tehran). Journal of Environmental Science and Technology, Vol. 11, 127-138
Kaiser, E., Godschalk D., & Chapin, S. (1995). Urban land use planning, University of Illinois Press. First Edition
Karam., A.N., & Nejadasl, Y. (2013). Application of fuzzy logic in the evaluation of land suitability for urban
physical development Case Study Karaj: Metropolis. Journal of Geography, Issue 36: 231-249
Makhdum, M. (1991). Evaluation of Ecological Potential for Urban, Industrial, Rural, and Tourism Uses, A case study of Gilan and Mazandaran Region. Journal of Environmental Studies, Vol. 16, 81-100.
Naess, P. (2001). Urban Planning and Sustainable Development. European Planning Studies, 9(4), 503-524.
Newman, P. (1993). Sustainable Development and Urban Planning: Principles and Application in an Australian Context. Journal of Sustainable Development, 1 (3), 25-40.
Nijkamp, P., & K., Oltmer.(2005). Issues in land use evaluation-an economic perspective on agri-environmental policy. Gestao & Regionalidade magazibe, 18 (2), 64-78.
Riddell, R. (2004). Sustainable Urban Planning, tipping the balance. Blackwell Publishing, First Edition.
Sisi, X., Xianjin, H., & Buzhuo, P. (2007). Coordinative development between land use change and regional population-resources-environmental-development system: A case study of Jiangsu province. Chinese geographical science, 17(4), 289-296.
Taylor, N. (1998). Urban planning Theory Since 1945. Sage.
The future of our land (1999). facing the challenge, guidelines for integrated planning for sustainable management of land resources. FAO & UNEP press, Rome.
Vink, A.P.A. (1975). Land use in advanced agriculture. Springer-Verlag.
Wang, X. (2010). Research Review of the Ecological Carrying Capacity. Journal of Sustainable Development, 3(3), 263-265.
Ward, S. (2004). Planning and Urban Change. Sage.
Wheeler, S. M. (2004). Planning for Sustainability creating livable. equitable and ecological communities, Routledge.