با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نویسنده

دانشیار گروه جغرافیا دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت

چکیده

تحولات منجر به چالش­های عمده توسعه پایدار روستایی در ایران را می‌توان در پنج عامل چالش­های اقتصادی، مدیریتی و برنامه‌ریزی، محیطی، اجتماعی و فیزیکی ـ کالبدی طبقه­بندی کرد. تحولات کالبدی جامعه روستایی کشور و از جمله استان گیلان را می­توان از دو منظر مورد بررسی قرار داد. بخشی از تحولات تحت تأثیر برنامه­های دولت (به­ویژه تهیه و اجرای طرح­های کالبدی) قرار گرفته­است و بخشی دیگر نیز به­صورت ارگانیک و در طی زمان رخ داده­است. به همین منوال، در کارکرد سکونتگاه­های روستایی نیز تغییرات گسترده­ای به­وجود آمده­است. تحول در نظام کشاورزی، روابط بین سکونتگاهی، مناسبات شهر و روستا و تغییر در شکل و الگوی مسکن از جمله این تغییرات است. نکته حائز اهمیت در این تحولات تأثیرپذیری آنها از شرایط جغرافیایی است (که در وجه عینی فضا قابل مشاهده و تأمل است). این مقاله، که با استفاده از روش تحقیق کیفی به انجام رسیده است، این سؤال اساسی را محور بحث خود قرار داده که «تحولات کالبدی سکونتگاه­های روستایی استان، با چه نوع چالش­هایی در راه توسعه پایدار رو­به­رو است و بر مبنای این تحولات چه الویت­های راهبردی برای توسعه کالبدی روستاهای استان وجود دارد؟
نتیجه این بررسی نشان داد که کاهش 30درصدی اراضی کشاورزی و افزایش40درصد نقاط شهری در طی سی­سال اخیر، آسیب­پذیری در برابر حوادث طبیعی، تغییر در کارکرد سکونتگاه­های روستایی و ضعف در وابستگی کارکردی از عمده­ترین چالش­های کالبدی استان است. با وجود تلاش قابل­توجهی که در سه دهه اخیر برای تحقق توسعه کالبدی در نواحی روستایی انجام گرفته است، فقدان برنامه­ریزی استراتژیک مانع تدوین الگوی مناسب توسعه کالبدی در این استان بوده­است.

کلیدواژه‌ها

آمار، تیمور (1385)، بررسی و تحلیل گسترش خانه­های دوم در نواحی روستایی بخش خورگام شهرستان رودبار، چشم­انداز جغرافیایی، ش­یک، (78-65).##ـــــــــ (1386)، جمعیت و شهرنشینی در گیلان؛ یک بررسی جغرافیایی، فصلنامه چشم­انداز جغرافیایی، ش3،(22-5).##ـــــــــ (1389)، ضرورت تهیه طرح آمایش منطقه­ای در استان گیلان، ماهنامه مدیریت جهانگردی، ش 18-19(17-15).##احمدی، مهدیه (1388)،  بررسی تاثیر برنامه کالبدی بر توسعه بهینه سکونتگاه­های روستایی، اولین کنفرانس ملی مسکن و توسعه کالبدی روستا.##افتخاری، عبدالرضا رکن­الدین و دیگران (1390)، بنیان­های نظریه­ای برنامه­ریزی کالبدی مناطق روستایی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تهران.##افتخاری، عبدالرضا رکن­الدین و سید علی بدری (1391)، بنیان­های نظریه­ایی طرح روستای نمونه، استانداری گیلان.##پورطاهری، مهدی و دیگران (1390)، راهبردها و سیاستهای توسعه کالبدی سکونتگاه­های روستایی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تهران .##جلالیان، حمید و محمودرضا گنجی پور (1388)، مدیریت توسعه کالبدی مناطق روستایی در ایران، اولین کنفرانس ملی مسکن و توسعه کالبدی روستا.##دارابی، حسن (1388)،  تئوریهای برنامه ریزی کالبدی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تهران.##زنجانی، حبیب ا... (1371)، جمعیت و شهرنشینی در ایران، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران.##سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان گیلان (1356):فرهنگ آبادیهای استان گیلان، 1355.##ـــــــــ (1366)، آمارنامه استان سال 1365.##ـــــــــ (1388)، آمارنامه استان سال 78، دفتر آمار و اطلاعات.##ـــــــــ (1383)، نتایج تفضیلی سرشماری عمومی کشاورزی، دفتر آمار و اطلاعات.##ــــــــ (1387)، فرهنگ آبادیهای استان گیلان 1385، دفتر آمار و اطلاعات.##ـــــــــ (1392)، نتایج مقدماتی سرشماری سال 1390، دفتر آمار و اطلاعات.##سعیدی، عباس (1389)، ده مقاله در شناخت    سکونتگاه­های روستایی، نشر مهر مینو، تهران.##عزیزپور، فرهاد و آرمین محسن­زاده (1388)، الگوی مطلوب توسعه کالبدی سکونتگاه­های روستایی در برنامه­ریزی­های کلان کشور با تأکید بر برنامه پنجم توسعه اقتصادی فرهنگی و اجتماعی، اولین کنفرانس ملی مسکن و توسعه کالبدی روستا.##فیروزنیا، قدیر و دیگران (1389)، چشم انداز و نظام مدیریت برنامه­ریزی توسعه کالبدی نواحی روستایی ایران، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تهران.##فیروزنیا، قدیر (1388)، چشم انداز توسعه کالبدی روستاهای کشور، اولین کنفرانس ملی مسکن و توسعه کالبدی روستا.##مرکز آمار ایران (1370)، نتایج تفضیلی سرشماری عمومی کشاورزی.##نقوی، محمدرضا و مهدی پورطاهری (1391)، توسعه کالبدی سکونتگاه های روستایی با رویکرد توسعه پایدار (مفاهیم،##نظریه­ها، راهبردها) مسکن و محیط روستا، ش 137، (70-53).##وزارت جهاد کشاورزی(1387)، طرح سازماندهی مراکز و فضاهای روستایی استان گیلان، مشاورین هامون یک.##