با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه خوارزمی

2 دانشجوی کارشناسی ارشد برنامهریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی، تهران

چکیده

در دهه­های اخیر میزان مطلوبیت کاربری اراضی با توجه به تحولات کارکردی و عملکردی روستاها اعتبار ویژه­ای نزد برنامه­ریزان روستایی یافته است. مطلوبیت کاربری اراضی عموماً به معنای تخصیص زمین یا اراضی روستایی به فعالیت متناسب با ساختار محیط روستایی است و درجه مطلوبیت چنین تخصیصی در توسعه و پایداری سکونتگاه­های روستایی اهمیت خاصی دارد. شناسایی انواع کاربری­های زمین نیازمند ارزیابی دقیق ظرفیت­های مکانی آن ناحیه است. از این­رو، تحقیق حاضر در پی بررسی مطلوبیت کاربری اراضی در بخش جاجرود شهرستان پردیس در شرق تهران است که به عنوان یکی از نواحی روستایی با جمعیت پذیری بالا شناخته می­شود. هدف تحقیق کاربردی بوده و ماهیت آن توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری تحقیق را 4 روستای نمونه از ناحیه مورد مطالعه تشکیل داده است. حجم نمونه بنا بر روش گلوله برفی و تصادفی ساده انتخاب شد و، علاوه بر آن، انجام دادن مصاحبه در بررسی­های میدانی نقش اساسی ایفا می­کند. سرانجام، نمونه پرسشنامه در ناحیه مورد بررسی تکمیل شد. تحلیل داده­ها با استفاده از روش سلسله مراتبی AHPصورت گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که نخست تقاضای تغییر کاربری اراضی به مسکونی و کارگاهی به ویژه در روستای سعیدآباد در حد بسیار بالایی است. سپس روستاهای مورد بررسی با دگرگونی کارکردی یا عملکردی مواجه و به روستاهای کارگاهی و یا خانه­های دوم مبدل شده­اند. به طورکلی با توجه به تحلیل صورت گرفته درمیان روستاهای مورد مطالعه، روستاهای خسروآباد و سعیدآباد از نرخ مطلوبیت بالاتر کاربری اراضی، نسبت به روستاهای کمرد و ترقیان برخوردارند.

کلیدواژه‌ها

آسایش، حسین؛ مشیری، سیدرحیم (1384). روش­شناسی و تکنیک­های تحقیق علمی در علوم انسانی با تأکید بر جغرافیا. تهران: نشر قومس. 
اصغرپور، جواد (1388). تصمیم­گیری­های چندمعیاره. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
امین­زاده گوهر ریزی، بهرام؛ بابک و رستگار، سعید (1393). «ارائه الگوریتم تلفیقی برای حل مسائل تحلیل تناسب کاربری اراضی با رویکرد تصمیم­گیری چند هدفه». برنامه­ریزی آمایش فضا. دوره هجدهم. شماره 1.
پورطاهری، مهدی (1392). کاربرد روش­های تصمیم­گیری چند شاخصه در جغرافیا. چاپ چهارم. تهران: انتشارات سمت.
توکلی، محمد سعید، 1378، ضرورت ارزیابی توان زیست محیطی سرزمین در طرح های توسعه، مجله محیط شناسی، جلد 2.
حافظ­نیا، محمدرضا (1392). مقدمه­ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: انتشارات سمت. 
دفتر برنامه­ریزی و هماهنگی طرح­ها (1386). راهنمای مطالعات کاربری زمین روستایی. بنیاد مسکن انقلاب اسلامی. معاونت عمران روستایی. چاپ اول. تهران: نشر شریف.
سرور، رحیم (1387). برنامه­ریزی کاربری اراضی در طرح­های توسعه و عمران ناحیه­ای. تهران: انتشارات گنج هنر. 
سعیدی، عباس (1388). سطح­بندی روستاهای کشور. چاپ دوم. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب.
 
صیدائی، سیداسکندر (1388). برنامه­ریزی روستایی در ایران. اصفهان: انتشارات جهاد دانشگاهی.
فاضل­نیا، غریب؛ افشار عمرانی، الهام (1392). «تحلیل تأثیر تقاضای اجتماعی بر کاربری اراضی روستاهای شهرستان تنکابن». فصلنامه جغرافیا و توسعه. شماره 33.
کرمی، آرش؛ فقهی، جهانگیر (1390). «بررسی کمی کردن سنجه­های سیمای سرزمین در حفاظت از الگوی کاربری اراضی پایدار». فصلنامه محیط شناسی. سال 37. شمارة ۶۰.
کلانتری، خلیل؛ عبدالله­زاده (1394). برنامه­ریزی فضایی و آمایش سرزمینی. چاپ اول. تهران: انتشارات طرح و منظر.
مجموعه گزارشات طرح هادی روستاهای بخش جاجرود (1384). بخشداری جاجرود.
مجنونیان، هنریک (1366). مجموعه مناطق جاجرود (پارک ملی سرخه حصار، پارک ملی خجیر، منطقه حفاظت شده جاجرود). تهران: انتشارات سازمان محیط زیست ایران.
مشهودی، سهراب (1389). قابلیت­سنجی زمین روستایی. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب. 
مشیری، محمد رشید؛ سعیدی، عباس (1389). الگوها و روش­های آماده­سازی اراضی. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب.
مهدوی، مسعود؛ برنجکار، افسانه (1392). «سطح­بندی دهستان­های شهرستان بندر انزلی براساس تغییرات کاربری اراضی روستایی (با استفاده از مدل فرآیند سلسله مراتبی)». فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای. سال 3. شماره 12.
Basinski, J. J. (1985). "Land Evaluation, Some General Considerations". In Environment Planning and Managemented. (J. J. Basinski and K.D. Cocks) Csiro Canberra. No. 13. Pp. 59- 65.
Kammeier, D. H. (2003). Rural- urban and subregional linkages in the Mekong region. ADB. Bankok. Pp. 9-22. http:// www.adb.org/projects/37156-012/main.
Malczewski, J. (2003-2004). "GIS-based Land-use Suitability Analysis: A Critical Overview". Progress in Planning. No. 62 (1). Pp. 3. Doi: 10.1016/ j. progress.
Martic, M. and Savic, G. (2001). "An application of DEA for comparative analysis and ranking of egions in Sebia with regarde to social-economic development". European Journal of Operetional Research. No. 132. Pp. 343-356.
Sicat, R.S.; E. J. M. Carranza & U. B. Nidumolu (2005). "Fuzzy Modeling of Farmers’ Knowledge for Land Suitability Classification". Agricultural Systems. No. 83. Pp. 49-75.