با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو علمی دانشگاه فردوسی مشهد

2 عضو علمی جهاد دانشگاهی /دانشجوی دکتری برنامه ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

برنامه‏ریزی دسترسی، به­عنوان شیوه‏ای از برنامه‏ریزی یکپارچه کاربری­ها و شبکة حمل‏ونقل دارای دو بعد فضایی و غیرفضایی است. موجود بودن و در دسترس بودن خدمات، از ابعاد دسترسی فضایی محسوب می‏شود، که این مطالعه به بررسی خدمات درمانی در شهر مشهد می‏پردازد. روش مطالعه از نوع توصیفی ـ تحلیلی، است که براساس آن، پس از تشکیل بانک اطلاعات مکانی از فضاهای درمانی در نرم­افزار ARC-GIS (شامل 6 کاربری ‏عمده با 4528 مورد فراوانی) و بهره‏گیری از مدل­های دسترسی «دومرحله‏ای حوضه شناور»، وضعیت شاخص دسترسی‏ حوزه‏های شهر مشهد به هر یک از فضاهای درمانی تعیین شد. مزایای بهره‏گیری از این روش، در مقایسه با سایر روش­ها، استفادة همزمان از شاخص­هایی نظیر فاصله، شعاع عملکردی و تعداد تسهیلات است. نتیجة این تحلیل بیانگر عدم انطباق بین توزیع فضایی جمعیت و پراکنش خدمات درمانی است. به­عبارتی، نواحی مرکزی شهر بهترین دسترسی و نواحی پیرامونی دارای ضعیف­ترین دسترسی به خدمات درمانی را دارند. در ادامه، ضمن استفاده از نرم­افزارspss  و بهره‏گیری از مدل «تحلیل خوشه‏ای دومرحله‏ای»، 1266حوزة‏ جمعیتی شهر مشهد از نظر شاخص دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی طبقه­بندی شد. در این بخش، نتایج یافته‏ها نشان داد که شهر مشهد قابل طبقه‏بندی به دو خوشه است، شامل خوشة اول با میانگین شاخص دسترسی 3.24 شامل 2.3 درصد حوزه‎‏های شهری (حوزه‏های دارای شرایط بسیار عالی دسترسی) و خوشة دوم با میانگین شاخص دسترسی 0.061 شامل 97.7 درصد حوزه‏ها که در مقایسه با خوشة اول وضعیت مناسبی را نشان نمی‏دهد. نمودارهای تهیه شده از ارزیابی این مدل نشان داد که مهم­ترین شاخص درخصوص تفاوت خوشة اول با خوشة دوم، شاخص دسترسی به داروخانه‏هاست. از سوی دیگر، شاخص دسترسی به پایگاه­های اورژانس کمترین نقش را در این طبقه‏بندی نشان می‏دهد.

کلیدواژه‌ها

احمدیان، محمد علی. (1385). ویژگی­های جغرافیایی کشورهای اسلامی. انتشارات سخن گستر. مشهد.
بارلینگ، مایکل. (1385). توسعة پایدار در سایه روشن­های شهر. ترجمة م. دهقان منشادی. یزد: انتشارات مفاخر.
پاپلی یزدی، محمد حسین. (1382). نظریه­های شهر و پیرامون. تهران: انتشارات سمت.
پاگ، سدریک. (1383). شهرهای پایدار در کشورهای درحال توسعه. ترجمة ن. محرم نژاد. تهران: انتشارات مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
پرتال ‏دانشگاه‏ علوم ‏پزشکی ‏مشهد، (1390). Retrieved from www.mums.ac.ir
پیراسته، اشرف. علیرضا حیدرنیا (1387). “تحلیل عاملی اکتشافی پرسشنامه­های عوامل روانی اجتماعی اثرگذار بر فعالیت جسمانی در بین دختران نوجوان ایرانی. مجلة علمی سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران، دورة 26 ، شماره 4، 474-485.
جاریانی، ابوالفضل. (22خرداد ، 1385). «عدالت و برابری در نظام سلامت». Retrieved from: http://www.aftab.ir/articles/view/health_therapy/other/c13c1150101661_health_p3.php/
حبیب پور، کاظم. (1388). راهنمای جامع کاربردspss  در تحقیقات پیمایشی. تهران: نشر لویه.
رضویان، محمد تقی. (1381). برنامه­ریزی کاربری اراضی. تهران: انتشارات منشی.
رهنـمـا، محمدرحیم. (1386). ارزیابی نحوة مکان گزینی کاربری­های عمده طرح تفصیلی شهر مشهد. مشهد: جهاددانشگاهی مشهد، گروه برنامه­ریزی شهری، سازمان مسکن و شهرسازی استان خراسان رضوی.
(1375) .بافت قدیم و توسعة شهری، نمونه بافت­های مسکونی مرکز شهر مشهد. تهران: دانشگاه تربیت مدرس، رساله دکتری.
(1370). بررسی علل رشد و توسعة شهر مشهد. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
(1376) .حسینیه­ها در بافت تاریخی مشهد، مجلة مشکات، شمارة 56 و57 .
(1388). تحلیل توزیع فضایی کتابخانه‏های عمومی در شهر مشهد. فصلنامة کتابداری و اطلاع رسانی، شمارة 46 .
(1388). سازمان ‏میراث ‏فرهنگی.
شاهنوشی، ناصر. (1385). “تعیین سطح توسعه­یافتگی نواحی شهر مشهد”، مشهد مقدس. کنفرانس برنامه­ریزی و مدیریت شهری. مشهد: شهرداری مشهد.
شکویی، حسین. (1372). جغرافیای اجتماعی شهرها. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
(1346). طرح‏ جامع ‏شهر مشهد
عامریون، احمد. (1389). میزان نابرابری در دسترسی به خدمات پیوند کلیه در ایران. مجلة پرستاری مراقبت ویژه، دورة 3، شمارة3 , 129-132.
علیمحمدی، عباس. (1381). کاربرد سامانه­های اطلاعات جغرافیایی برای تجزیه و تحلیل شبکه، توزیع فضایی و مکان­یابی داروخانه­ها (مطالعه موردی منطقه 6 تهران)­. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شمارة 67 , 50-62.
غمامی، محمد. (1372). طرح جامع مشهد، فصلنامه آبادی، سال سوم شمارة 9 .
(1372). طرح جامع مشهد. فصلنامة آبادی، سال سوم، شمارة 9 .
کلانتری، خلیل. (1382). پردازش و تحلیل داده­ها در تحقیقات اجتماعی اقتصادی. تهران: انتشارات شریف.
مجتهدزاده، غلامعلی. (1379). برنامه­ریزی شهری در ایران. تهران: انتشارات پیام نور.
مرکز آمار ایران (1385). سرشماری عمومی نفوس و مسکن.
مهرابیان، ف. (1388). ” زمان رسیدن به محل حادثه توسط اورژانس 115 استان گیلان در سال 1385. “ ماهنامة نظام سلامت، سال اول، شمارة دوم ، 13-22.
مهرازان، مهندسین. مشاور. (1370). طرح جامع ثانویه. مشهد: وزارت مسکن وشهرسازی.
مهندسان ‏مشاور پارس ‏و یستا (1380). تدوین سرانه کاربری­های خدمات شهری، جلد اول: مطالعات نظری و تجارب جهانی. تهران: انتشارات سازمان شهرداری­های کشور.
نظریان، علی اصغر. (1381). جغرافیای شهری ایران. تهران: انتشارات پیام نور.
واعظ مهدوی، محمد. (8خرداد  1385). «عدالت در سلامت و موانع دسترسی به آن».Retrieved from: http://www.aftab.ir/articles/view/health_therapy/medical_science
 
 
Ajala, O. L. (2005). Accessibility to Health Care Facilities: A Panacea for Sustainable Rural Development in Osun State Southwestern, Nigeria . J. Hum. Ecol., 18(2) , 121-128.
Andy, M. (2005). The ESRI Guide to GIS Analysis، Volume 2. ESRI Press.
Baptiste, J. (2009). Equity of Accessibility to Dialysis Facilities. the xxll international conferance of the European Federation for Medical Informatic, 30 august .
Campaigns, P. C. (2004). Accessibility and Sustainability Local Urban Communities. Communications Manager Department for Transport guidance on accessibility planning Newington ; Sydney.
Connolly, P. (2004). Campaigns & Communications Manager. Department for Transport guidance on accessibility planning Newington; Sydney Accessibility and Sustainability Local Urban Communities.
Department of Health. (2004). Accessibility Planning: An Introduction for the NHS. UK Health Inequalities Unit.
Ebener, S. (2005). Physical Accessibility to health care: From Isotropy to Anisotropy. World Health Organization. http://www.gisdevelopment. net/magazine/years/2005/jun/care2.htm.
Fahui Wang, W. L. (2005). Assessing spatial and nonspatial factors for healthcare access: towards an integrated approach to defining health professional shortage areas. Health & Place 11 (2005) , 131–146.
Halden, D. ,. (2005). Accessibility Analysis Literature Review,. Transport Studies Group – University of Westminster .
Holt, G. L. (2005). Measuring spatial accessibility to primary health care. Presented at SIRC 2005 – The 17th Annual Colloquium of the Spatial Information Research Centre University of Otago, Dunedin, New Zealand November 24th-25t.
Karst T, G. a. (2004). , Accessibility Evaluation of land-use and transport strategies: review and research directions,. Journal of Transport Geography 12 (2004) , 127–140.
Makri, M. B. (2006). Accessibility Indices. A Tool for Comprehensive Land-Use Planning Division of Traffic Planning. Department of Technology and Society, Lund University, Sweden,.
Timothy S. Hare, H. R. (2007). Geographical accessibility and Kentucky’s heart-related hospital services. Applied Geography 27, 181–205.